Şimal yarımkürəsinə, Azərbaycana yazın gəlişini simvolizə edən, çox qədim zamanlardan xalq arasında bir ənənəyə çevrilən qədim xalq bayramıdır Novruz bayramı...
![]()
Novruz bayramı nədir və hansı ölkələrdə keçirilir
Novruz bayramı şimal yarımkürəsində yazın gəlişi ilə eyni gündə qeyd olunur. 21 mart tarixində gecə ilə gündüzün bərabərləşdiyi bu gündə qədim zamanlardan bir sıra xalqlar elə həmçinin azərilər də yazın gəlişini, təbiətin oyanışını yeni ilin başlanğıcı kimi qeyd etmiş şənliklər keçirmişlər. Bu şənliklər təkcə Azərbaycanda yox həmçinin də İran, Əfqanıstan, Tacikistan və Özbəkistanda və bir sıra şərq ölkələrində qeyd olunur. Hətta İran və Əfqanıstan təkcə bununla kifayətlənmirlər həmin gün onlarda təqvimin ilk günü hesab olunur və yeni il 21 mart tarixində başlayır.
Novruz bayramı 2009 – cu ildə YUNESKO tərəfindən qeyri -maddi mədəni irs siyahısına daxil edilmiş, 2010 – cu ildə isə BMT Baş Asambleyasının 64-cü sessiyasının iclasında 21 mart tarixi ” Beynəlxalq Novruz Günü” elan edilmişdir. Hal hazırda da bu bayram eyni qayda ilə qeyd olunur.
Novruz bayramı mənşəyi və tarixi
Novruz bayramı Azərbaycanda da mənşəyi ən qədim bayramlardan biridir. Çox uzun müddətlər daim din xadimləri və müxtəlif təriqət nümayəndələri Novruz bayramına dini libas geyindirməyə çalışmış və onu öz gözlərində ayırmaq üçün bu kimi bir sıra işlər görmüşlər. Dini məsələlərin Novruz Bayramına təsiri isə Ərəb xilafətinin Azərbaycana gəlişi ilə başlamışdır.
Hətta bəzilərinin fikrincə bu bayram Əlinin hakimiyyətə gəldiyi günlə bağlıdır. Yəni xalq Əlinin hakimiyyətə gəlişini qeyd etmək məqsədi ilə bu bayramı etmişlər. Ancaq bildirək ki, Əli iyul ayında hakimiyyətə gəlmiş Novruz bayramı isə bildiyimiz kimi mart ayında qeyd olunur.
Xalqların çox hissəsi elə qədim zamanlardan olan adətləri özlərində saxlamışlar. Və məlum olur ki, keçirilən bu bayramlar, bu adətlər heç bir dini ehkamlarla əlaqəsi olmadan keçirilir.
Novruz bayramı ilə əlaqədar bir sıra dahi sənət insanları da öz xüsusi görüşlərini demişlər. Əbu Reyhan Biruni Novruz bayramı haqqında özünəməxsus müxtəlif rəvayətlər, Novruz bayramı ilə xalq arasında yaranmış adət ənənələrdən və Novruz bayramının yaranma səbəblərindən bəhs etmişdir. O öz əsərlərində Novruz bayramının hər hansı bir dini bayram yox təbiətin canlanması yeni fəslin gəlişi ilə əlaqəli dünyəvi bir bayram olduğunu qeyd etmişdir.
Novruz bayramı çərşənbələri
Qeyd etdiyimiz kimi Novruz bayramı gecə ilə gündüzün bərabərləşdiyi 21 mart tarixində qeyd olunur. Novruzdan əvvəl isə dörd həftə ardıcıllıqla hər çərşənbə günü başqa – başqa adla qeyd olunur hansılar ki, aşağıda sıralanıb:
- İlk çərşənbə Su çərşənbəsi adlanır. Su çərşənbəsi adətən havaların yavaş – yavaş isinməyə başladığı, çaylardakı buzların əriyərək çaya qarışdığı vaxt ilə üst – üstə düşür.
- İlin ikinci çərşənbəsi isə Od çərşənbəsi adlanır. Bu çərşənbədən etibarən günəş torpağı daha da qızdırmağa başlayır və insanlar həyətlərində tonqallar qalayıb evlərində hər ailə üzvünə görə bir şam yandırırlar.
- Üçüncü çərşənbəmiz isə Yel çərşənbəsidir. bu gündən etibarən bəzi ağaclarda tozlanma başlayır. Bu isə demək olar küləyin hesabına əmələ gəlir. Necə ki tozlanma vaxtına çatmış tumurcuqları külək tərpədərək onları tozlanması üçün birləşdirir.
- Dördüncü və ilin son ilaxır çərşənbəsi isə Torpaq çərşənbəsi adlanır. Bütün bu dörd həftə ərzində ən birinci Su çərşənbəsi ilə təbiət torpağı suladı, Od çərşənbəsində torpağı qızdırdı, yel çərşənbəsində təbiəti oyatdı indi isə sıra torpaqdadır əkin yerlərində işlər elə məhz Torpaq çərşənbəsində başlayır.
Novruz bayramı adətləri
Novruz bayramı illərdən bəri qeyd olunduğu üçün vaxt keçdikcə yeni yeni adətlər əmələ gəlib və nəsildən nəsilə ötürülüb hal hazırda isə Azərbaycanda Novruz bayramında aşağıda qeyd etdiyimiz adətlər var.
| Novruz bayramında aşağıdakı adətlər yerinə yetirilir: Papaq atmaq. Qapıya atılan papağı boş qaytarmazlar. Qulaq falına çıxmaq. Əgər gizlin dinlənən evdən xoş söhbət eşidilərsə, bu arzunun yerinə yetəcəyinə işarədir. Tonqaldan tullanmaq. Tonqaldan tullarkən bu ifadə deyilir: "Ağırlığım - uğurluğum odda yansın". Üzük falına baxmaq. Qızlar üzüyü sapa bərkidib su ilə dolu stəkanın üstündə saxlayarlar. Üzük stəkana neçə dəfə dəysə,bu həmin qızın o yaşda ərə gedəcəyinə işarədir. Səməni yetişdirmək. Bu yazın gəlişinə və bitkilərin oyanmasına işarədir. Yumurta döyüşdürmək. Oyunun nəticəsində tərəflərdən biri digərinin tələblərini yerinə yetirir. Qonaq getmək. Novruzda qohumların və qonşuların evinə qonaq gedərlər, onlara Novruz payı apararlar. Şam yandırmaq. Novruzda ailənin sayı qədər şam yandırarlar. Küsülülərin barışması. Novruzda heç kim küsülü qalmamalıdır. Bütün küsülülər barışmalıdır. Yallı getmək. Azərbaycan xalqının qədim dövrdən bəri ifa etdiyi rəqsdir. Bunun mənası insanların birliyidir. Xoruz döyüşdürmək. Bunun üçün xüsusi döyüş xoruzları böyüdülür. Novruz oyunları oynamaq. Məsələn, ənzəli. |
Axır çərşənbədə heyva çubuğundan gözmuncuğu düzəldərlər... Axır çərşənbədə uşağa beşik düzəldərlər. Axır çərşənbədə gün çıxmamış su üstündən atdanarlar. Axır çərşənbədətonqal yandırarlar. Axır çərşənbədə kəlin buynuzuna qırmızı bağlarlar Axır çərşənbədə qorxanların başından su töküb qorxuluğu alarlar. Axır çərşənbədə sağmal malın buynuzuna qırmızı bağlarlar. Axır çərşənbədə toy üçün ayrılmış qoyunların boynuna qırmızı bağlarlar. Axır çərşənbədə çimərlər. Axır çərşənbədə evdən pul verməzlər. Axır çərşənbədə qonşuya ələk verməzlər. Axır çərşənbə günü borc un verməzlər. Axır çərşənbə günü şam yarımçıq söndürməzlər. Axır çərşənbə günü ailə üzvlərinin sayına görə şam yandırırlar. Axır çərşənbə günü evdən od, kibrit, neft verməzlər. Axır çərşənbə günü evdən ağartı verməzlər. Axır çərşənbə günü zahı üstünə getməzlər. Axır çərşənbə günü evdən çörək verməzlər. Axır çərşənbə gecəsi tez yatmazlar. Axır çərşənbə gecəsi evdə qazan asarlar. Axır çərşənbə gecəsi vəfat etmiş yaxın adamları yada salarlar. Axır çərşənbə gecəsi vəfat etmiş yaxın adamların adını çəkib “filankəslərin adına qazan asdım” deyib qazana ət, düyü və s. tökərlər. Axır çərşənbə günü ertədən lampa yandırarlar. Novruza hazırlıq görərlər. Novruzda həyət – bacanı təmizləyərlər. Novruzda evləri şirələyər, paltar – palazı təmiz suya çəkərlər. Novruza qədər ağacların dibini bellərlər. Novruza qədər bağların xəzəlini yığıb yandırırlar. Novruzaqədər ağacların quru budaqlarını kəsib atarlar. Novruza qədər səməni göyərdərlər. Novruzda səməni bişirərlər. Novruzda niyyət eləyərlər. Novruzda Novruz süfrəsi açarlar. Novruzda tonqal yandırarlar.. Novruzda üzərrik yandırıb tüstüsünü mal – qaraya, oğul – uşağa, ev – eşiyə verərlər. Novruzda təzə paltar geyərlər. Novruzda qız – gəlini dəzə donla sevindirərlər. Novruzda at çapmağa tədarük görərlər. Novruzda şənlik edərlər. Novruzda Novruz xonçası bəzəyərlər. Novruzda yumurta boyayarlar. Novruzda qız – gəlinin, uşaqların üstündən gözmenceğe düzəldərlər. Novruzda qəmgin oturmazlar. Novruzda Novruz süfrəsi hazırlayarlar. Novruzda noğul, şəkər düzəldib süfrəyə qoyarlar. Novruzda səməni göyürtmük düşməyən evə səməni apararlar. Novruzda at çaparlar. Novruzda damlarda çalğı düzəldərlər. Novruzda qız seçməyə çıxarlar. Novruzda qıza mətləb açarlar. Novruzda təzə paltar geyinərlər. Novruzda küsülü qalmazlar. Novruzda qohum – qardaşa qonaq gedərlər Novruzda nişanlı qıza Novruz payı apararlar Novruzda söyüş söyməzlar. Novruz axşamı qarğış etməzlər. Novruz axşamını ata evində keçirərlər. Novruz axşamı ata – ananın qəbrini ziyarət edirlər. Novruz axşamı evdə ailə üzvlərinin sayına görə şam yandırarlar. Novruzda qiybət qırmazlar. Novruzda qohum – qardaşa, tanış – bilişə mehribanlıq eləyərlər. Novruz günü alver eləməzlər. Novruz günü başqası barədə pis söz danışmazlar. Novruzda şirni paylayarlar. Novruzda atı, iti vurmazlar. Novruz günü işləməzlər. Novruz günü dua yazdırmazlar. Novruz günü evə nərgiz gətirməzlər. Novruz günü təzə yarpız yığarlar. Novruz günü ilanı vurmazlar. Novruz günü Novruz gülü dərərlər. Novruz günü qızlar qırmızı geyinər. Novruz günü evin sahibi evdə olar. Novruz günü dalaşmazlar. Novruz axşamı bacadan sallanan torbaya pay qoyarlar. Novruz axşamı qapıya atılan papağı boş qaytarmazlar, ona Novruz xonçasından pay qoyarlar. Novruz günü xəstə yatanlara pay göndərərlər. Novruz günü elin ağsaqqallarına Novruz şirniyyatı göndərərlər. Novruzqabağı qovurğa qovurarlar. Novruzqabağı xonça tutarlar. Novruzqabağı balıq bişirərlər. Novruzqabağı tüfəngləri silib təmizləyərlər. Novruzqabağı Novruz şənlikləri düzəldərlər. Novruzda şənliklər keçirərlər. |
NOVRUZ BAYRAMINIZ MÜBARƏK!
